آکیو تویودا، رئیس هیئت مدیره تویوتا و نوه بنیانگذار این شرکت، خیلی وقته که به عنوان یکی از منتقدای سرسخت ماشین‌های تمام برقی معروفه (که البته خودشون هم می‌سازن). اخیراً دوباره با یه حرف جنجالی خبرساز شد که ماشین‌های تمام برقی (BEV) از هیبریدی‌ها آلوده‌ترن. یه ادعای بحث‌برانگیز، مخصوصاً حالا که کل صنعت خودرو داره با کله به سمت برقی شدن میره. ولی تویودا دقیقاً چی گفته؟ و مهم‌تر از اون، حق باهاشه؟ بیاین ادعاهاش رو بذاریم زیر ذره‌بین و با واقعیت‌ها مقایسه‌شون کنیم.
تویودا تو یه جلسه اخیر با خبرنگارا تو تایلند گفته که «ماشین‌های تمام برقی لزوماً بهترین راه‌حل برای محیط زیست نیستن.» اون ادعا کرده که ماشین‌های هیبریدی – که تویوتا دهه‌هاست روشون سرمایه‌گذاری کرده – تو خیلی از شرایط می‌تونن در طول کل عمرشون آلودگی کربنی (CO₂) کمتری نسبت به ماشین‌های تمام برقی داشته باشن.
به گفته تویودا:
-
مصرف انرژی و آلودگی موقع ساخت ماشین‌های برقی، مخصوصاً به خاطر ساخت باتری، از هیبریدی‌ها بیشتره.
-
فایده ماشین‌های برقی خیلی بستگی به این داره که برق کشوری که توش استفاده میشن چقدر تمیزه.
-
میشه از منابع و مواد اولیه دنیا بهینه‌تر استفاده کرد اگه هیبریدی بسازیم، چون باتری‌هاشون خیلی کوچیک‌تره و با همون مقدار مواد اولیه میشه تعداد بیشتری ماشین رو برقی کرد.
اون تأکید کرد که تویوتا آگاهانه استراتژی «چند مسیره» رو انتخاب کرده: یعنی علاوه بر ماشینای برقی، روی هیبریدی‌ها، ماشین‌های هیدروژنی و موتورهای احتراقی با سوخت‌های مصنوعی هم کار می‌کنه.
ادعای اول: ساخت ماشینای برقی آلوده‌تر از ساخت هیبریدی‌هاست
تویودا تا حدودی درست میگه. در حال حاضر، ساخت ماشین‌های تمام برقی، مخصوصاً به خاطر ساخت باتری، واقعاً آلودگی کربنی بیشتری نسبت به ساخت ماشین‌های هیبریدی یا بنزینی ایجاد می‌کنه. یه تحقیق معروف از موسسه تحقیقات زیست‌محیطی سوئد (IVL) تو سال ۲۰۱۷ نشون داد که تولید باتری به ازای هر کیلووات ساعت، بین ۶۱ تا ۱۰۶ کیلوگرم کربن تولید می‌کنه. اما تحقیقات جدیدتر، مثل تحقیق آزمایشگاه ملی آرگون (۲۰۲۲)، نشون میده که این آلودگی به لطف تکنیک‌های تولید بهینه‌تر و استفاده از منابع انرژی پاک‌تر، داره به سرعت کم میشه.
چی درسته (و چی نه)؟
-
درست: ردپای کربنی اولیه ماشینای برقی از هیبریدی‌ها بیشتره.
-
گمراه‌کننده اگه کل ماجرا رو ندونی: تو کل چرخه عمرشون، یه ماشین برقی تقریباً تو همه سناریوها سبزتره، حتی تو کشورایی که برق نسبتاً آلوده‌ای دارن. یه تحقیق بزرگ تو مجله Nature Sustainability (۲۰۲۰) نشون میده که اگه هم تولید و هم مصرف رو حساب کنیم، ماشین‌های برقی تو ۹۵ درصد موارد آلودگی کمتری نسبت به ماشین‌های بنزینی یا هیبریدی مشابه دارن.
ادعای دوم: فایده کربنی ماشینای برقی خیلی به ترکیب برق مصرفی بستگی داره
این حرفش درسته. تو کشورایی که برقشون بیشتر از زغال‌سنگ تولید میشه، مثل بخش‌هایی از آسیا، ماشینای برقی ممکنه فایده کربنی کمتری نسبت به کشورایی با انرژی‌های تجدیدپذیر زیاد داشته باشن. ولی حتی تو شبکه‌های برق «کثیف» هم، ماشینای برقی به طور متوسط در طول عمرشون هنوزم آلودگی کمتری نسبت به موتورهای احتراقی تولید می‌کنن. این رو یه تحقیق جامع از شورای بین‌المللی حمل‌ونقل پاک (ICCT، ۲۰۲۱) نشون میده.
چی درسته (و چی نه)؟
-
درست: تو کشورایی که نیروگاه زغال‌سنگ زیاد دارن، فایده زیست‌محیطی ماشینای برقی کمتره.
-
گمراه‌کننده: حتی تو این شرایط هم ماشینای برقی معمولاً از هیبریدی‌ها تمیزترن. تازه، ترکیب برق مصرفی تو دنیا داره به سرعت تمیزتر میشه: مثلاً تو اتحادیه اروپا و آمریکا، شدت آلودگی کربنی برق سال‌هاست که رو به کاهشه.
ادعای سوم: با هیبریدی‌ها میشه از مواد اولیه بهینه‌تر استفاده کرد
هیبریدی‌ها از باتری‌های خیلی کوچیک‌تری استفاده می‌کنن، اغلب کمتر از ۲ کیلووات ساعت، در حالی که ماشینای برقی به باتری‌های ۴۰ تا ۱۰۰ کیلووات ساعتی نیاز دارن. حرف تویودا اینه: با همون مقدار لیتیوم و نیکل، میشه به جای یه ماشین برقی، بیست تا ماشین هیبریدی ساخت.
چی درسته (و چی نه)؟
-
درست: اگه از دیدگاه کمیابی مواد اولیه به قضیه نگاه کنیم، این یه نکته واقعیه. تحلیل‌هایی وجود داره، از جمله از طرف موسسه Transport & Environment (۲۰۲۳)، که در مورد کمبودهای موقتی تو زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی هشدار میدن.
-
ناقص: اینجا بحث سر یه بده‌بستان زمانیه. تو کوتاه‌مدت شاید این استدلال درست باشه، ولی باتری‌ها دارن کوچیک‌تر میشن، بازیافت داره بهینه‌تر میشه، و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی روی استخراج معادن جدید و شیمی‌های جایگزین باتری (مثل سدیم-یون) انجام میشه. پس ریسک کمبود دائمی مواد اولیه داره کمتر میشه.
به علاوه، اگه اولویت کاهش کربن باشه، ماشینای برقی به ازای هر کیلومتر هنوزم بیشترین فایده رو دارن.
نتیجه‌گیری: تویودا داره حقایق رو گلچین می‌کنه تا کاسبی خودش رو توجیه کنه
آکیو تویودا چند تا نکته درست رو مطرح می‌کنه که تو بحث‌های عمومی گاهی خیلی ساده از کنارشون رد میشن. نگرانی‌هاش در مورد تولید باتری، ترکیب برق و مواد اولیه قابل توجهه. ولی وقتی به کل چرخه عمر ماشین‌ها و سرعت پیشرفت تکنولوژی انرژی و باتری نگاه می‌کنیم، نتیجه‌گیری واضحه: ماشینای برقی انتخاب تمیزتری هستن، تقریباً تو هر جای دنیا.
استراتژی «چند مسیره» تویوتا می‌تونه به عنوان یه راه‌حل موقت هوشمندانه باشه، مخصوصاً برای کشورایی که زیرساخت شارژ ضعیفی دارن. ولی این ادعا که هیبریدی‌ها یه مقصد نهایی پایدارتر از ماشینای برقی هستن، زیر ذره‌بین تحقیقات علمی دووم نمیاره.