کرونا و خرافه نحسی ۱۳ فروردین

در تقویم رسمی کشور روز ۱۳ فروردین به عنوان روز طبیعت نامگذاری شده است هر چند در بین عموم مردم با عنوان «سیزده‌به‌در» شناخته می‌شود که بخشی از آیین و سنت نوروز به شمار می‌آید. ایرانی‌ها بعد از دو هفته جشن و تعطیلی نوروز، در سیزدهمین روز فروردین به دل دشت و صحرا می‌زنند و در کنار خانواده و فامیل، دوستان و آشنایان اوقات خوشی را می‌گذرانند.

البته امسال به دلیل گستردگی ویروس کرونا، برگزاری سنت سیزده‌به‌در ممنوع و به همه شهروندان ایرانی توصیه شده است که به منظور مراقبت از جان خود و دیگران در خانه بمانند. شاید این قرنطینه‌های خانگی روشی برای زیر سئوال بردن خرافات درباره نحسی روز ۱۳ فروردین باشد.

به گزارش ایسنا، بنا بر معتقدات عامیانه ایرانیان در اثر قاجار، در روز سیزدهم فروردین احتمال داشت؛ خانه‌ها ویران شود بنابراین برای در امان ماندن از خطرات این روز و برای محافظت از خود در برابر اتفاقات شوم احتمالی در سال جدید، نخستین سیزدهم هر سال را از خانه بیرون می‌رفتند و به گردش و نشاط می گذراند تا آن نحسی و بلا را از خود، خانه و شهرشان به در کنند.
به گفته سجاد آیدنلو نویسنده مقاله « سابقه و سبب برگزاری سیزده بدر و سنت های ایرانی»، احتمالاً در اعتقاد به نحس بودن عدد ۱۳ و روز سیزدهم، ۱۲ تایی بودن شمار برج‌های فلکی در نجوم قدیم و برخی اخبار و احادیث دینی به ویژه در عصر قاجار که روز سیزدهم ماه های ایرانی را شوم و بد دانسته؛ تاثیر داشته است.

البته باید به این نکته توجه کرد که در باورهای زرتشتی، روز سیزدهم فروردین، نماد هزاره سیزدهم بوده که در باورهای ایرانی زمان پایان عمر ۱۲ هزار ساله جهان و آغاز ویرانی و نابودی است، بنابراین رو سیزدهم فروردین، نگران‌کننده و منحوس دانسته می‌شد.
البته این باور وجود دارد که سابقه سیزده‌به‌در به ایران باستان می‌رسد و علت اصلی چنین روزی آن است که مردم نه برای جشن و سرور بلکه برای برگزاری مراسم‌ دینی و خواندن دعا و نیایش به بیرون از شهر می رفتند.

نبرد ایزد باران با دیو خشکسالی 
البته روز ۱۳ فروردین، روز نبرد ایزد باران با دیو خشکسالی نیز دانسته می‌شود. می‌دانیم در ایران باستان تمامی روزهای ماه نام مخصوص خود را داشتند. ۱۳ فروردین ماه، «تیشتَر» یا ایزد باران نامیده می‌شد. برای همین هم ایرانیان باستان که عادت داشتند برای نوروز، هفت نوع قلعه شامل گندم، جو، نخود، لوبیا، ارزن، عدس و ماش را در سینی‌های بزرگ سبز می‌کردند؛ در روز سیزدهم فروردین، سبزه‌ها را به آب روان می‌سپردند.
در مقاله «سیزده‌به‌در؛ پیروزی اسب سفید بر اسب سیاه» نوشته علی جلالی آمده است: تیشتر در منابع زرتشتی ایزد باران دانسته شده است که پدید آورنده آب‌‎ها، رودها، دریاچه‌ها و دریاها، درهم شکننده جادوگران و پاسدار آریایی‌هاست که بیشتر به صورت اسبی سفید و زیبا با گوشه‌های طلایی وارد دریا می‌شود و در آنجا با «اپوشه» دیو خشکسالی که در قالب اسبی سیاه و ترسناک تجلی می‌یابد؛ روبه‌رو می‌شود. این دو سه روز می جنگند که بر اساس باور ایرانیان باستان، باید برای تیشتر قربانی می‌دادند او پیروز شود تا آنها دچار خشکسالی نشوند.

سابقه سیزده‌به‌در 
سابقه سیزده‌به‌در از جمله مباحثی است که اتفاق نظر درباره آن وجود ندارد اما به گفته سجاد آیدنلو اخیرترین متنی که به سیزده‌به‌در اشاره کرده به دوره قاجار برمی‌گردد و تا قبل از این دوره متن مکتوبی وجود ندارد که به به طور مستقیم به سنت سیزده‌به‌در اشاره کرده باشد.

نکته پراهمیت آن است که در دوره قاجار علاوه بر خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفرنامه‌های نویسندگان ایرانی و خارجی اشاره شده است که سیزده‌به‌در با جدیت و اهتمام بالا از سوی مردم و دربار اجرا می‌شده و مردم در این روز حتما برای گردش و تفریح به باغ‌ها و تفرجگاه‌ها می‌رفتند و بر این باور بودند که باید برای دور شدن از نحسی این روز، حتما باید خانه خود را ترک کنند و با حضور در طبیعت از شومی سال جدید در امان بمانند.

در دهه‌ها و سال‌های اخیر به دنبال رواج عقل‌گرایی در جوامع از جمله ایران، این تفکر که روز ۱۳ فروردین نحس است؛ تغییر کرده و گروه‌های مختلف جامعه بیشتر برای خوشگذرانی و تفریح سنت سیزده‌به‌در را اجرا می‌کنند تا بهانه‌ای باشد برای دورهمی، خوردن آش رشته و کاهو و سکنجبین و بازی‌های گروهی و رقص‌های محلی. 

امسال کرونا فرصت دورهمی و تفریح سیزده‌به‌در را از ایرانی‌ها گرفت اما بستری برای زیر سئوال بردن خرافه نحس بودن ۱۳ فروردین فراهم کرد. چون این روز زمانی نحس می‌شود که بدون توجه به توصیه‌های پزشکی وارد طبیعت شویم و دورهمی تشکیل بدهیم و جان خود و دیگران را به خطر بیاندازیم. کرونا فرصتی را فراهم کرد تا شعر ابوالقاسم حالت را تکرار کنیم که
«سیزده نحسی ندارد/نحسی از رفتار توست
هر زیان کاید به بار/از زشتی رفتار توست»

منبع:ایسنا