یادنامه‌ای برای حسن نظریان پژوهشگر و مورخ نیشابوری

نظریان به گواه بسیاری از افرادی که با او معاشرت داشتند، بی‌منت و بی‌ادعا اوقات زندگی خود را وقف اعتلاء فرهنگ و تاریخ نیشابور کرد.

این پژوهشگر، مورخ و اندیشمند معاصر نیشابور متولد ۲۶ اسفند ۱۳۱۹ در نیشابور بود و به عنوان یک فرهنگی، عاشقانه در مسیر فرهنگ‌ سازی و شناساندن تاریخ شهرستان نیشابور تلاش کرد.

استاد نظریان بی‌نهایت فروتن، پرهیزکار و به دور از هیاهو بود

حجت حسن ناظر از شاگردان حسن نظریان است، ناظر در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: استاد حسن نظریان نزدیک به نیم قرن پیش در دبیرستان فردوسی کلاس اول نظام قدیم معلم انشایمان بود و من ارتباط بسیار نزدیکی با استاد نظریان داشتم؛ وی به لحاظ اخلاقی انسانی خاص و منحصر به فرد و به لحاظ گستردگی اندیشه نیز مغزی متفکر بود و من انسانی مثل ایشان به عمرم کمتر دیده‌ام.

وی اظهار کرد: استاد نظریان به لحاظ اخلاقی فردی خاص بوده و خصوصیات منحصر به فردی داشتند که شاید مهمترین آن تواضع ایشان بود و من در تمام طول عمرم فردی به فروتنی ایشان نیافته‌ام و با وجود این که به لحاظ علمی و پژوهشی مقام بالایی داشت، اما هیچگاه مغرور نشد و همواره بی‌نهایت فروتن، بی‌نهایت خاکسار، بی‌نهایت پرهیزکار و به دور از هیاهو بود.

این نویسنده اظهار کرد: زنده‌یاد نظریان تحصیلات آکادمیک نداشت اما به واسطه تلاش‌ها و پژوهش‌هایش به چنان درجه علمی دست یافت که در کنگره جهانی خیام عضو هیأت علمی این کنگره جهانی بود و بسیاری از شخصیت‌های برجسته کشور که از نقاط مختلف به نیشابور می‌آمدند میهمان ایشان بودند و برای پژوهش‌هایشان از راهنمایی‌های او بهره می‌بردند. از جمله این شخصیت‌هایی که با ایشان ملاقات داشتند، می‌توان به زنده‌یاد دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، دکتر مهدی محقق، دکتر محمد علی اسلامی ندوشن و… اشاره کرد.

وی افزود: خانه‌ مرحوم نظریان کانون فضلا، علما، اهل قلم، هنرمندان، شعرا و… بود و هر برنامه هنری که قرار بود در نیشابور اجرا شود از استاد نظریان مشاوره می‌گرفتند و ایشان نیز همواره و با روی باز میهمانان را به حضور می‌پذیرفتند.

حجت حسن ناظر بیان کرد: استاد نظریان جوانان دانشجوی زیادی را با کتاب آشنا کرده و آنان را پدرانه راه‌آموزی و راهگشایی فرهنگی کرده‌ است و بسیاری از دانشجویان برای پایان‌نامه‌هایشان از ایشان کمک می‌گرفتند.

او در ادامه با اشاره به مهمترین اقدامات و فعالیت‌های استاد نظریان گفت: فعالیت‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی استاد نظریان بسیار زیاد بود و از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به مدرس نویسندگی در دفتر انجمن سینمای جوانان ایران دفتر نیشابور، تحلیل‌گر تاریخ ادیان، عضو هیأت علمی گنگره جهانی خیام، نگارشگر دیباچه بر چندین جلد کتاب ادبی در نیشابور، برنامه‌ریز روزهای عطار و خیام، چاپ مقالات پژوهشی در نشریات و مطبوعات مختلف، کتاب‌شناس و نسخه‌شناس، معلم دانش‌سراها و تربیت معلم‌ها، مدرس و پژوهشگر قرآن، عضو هیأت مدیره اسبق ماهنامه بینالود، عضو شورای سردبیری اسبق هفته‌نامه صبح نیشابور، محقق، واژه‌یاب و واژه‌شناس در گویش نیشابوری، از بنیانگذاران دایره‌المعارف نیشابور و از پایه‌گذاران انجمن ادبی نثر نیشابور اشاره کرد.

وی مشاوره هنری اپرای “جشن خون” در اوایل انقلاب، اهتمام و هم‌یاری در تهیه کتاب پژوهشی فرهنگ جغرافیای تاریخی نیشابور با همکاری دکتر جواد محقق نیشابوری و دکتر سید حسن مجتبوی، معرفی مکتوب جاذبه‌های تاریخی و گردشگری نیشابور در کتاب “آفتاب صبح نیشابور می‌خواند مرا”. گردآوری و دیباچه‌نگاری بر کتاب ۱۹ مقاله علمی درباره خیام به مناسبت کنگره جهانی خیام را از دیگر اقدامات زنده‌یاد نظریان برشمرد.

ناظر صحبت‌هایش را این طور پایان داد: نظریان‌ها می‌آیند، شب‌های بدون ماه و بی‌ستاره‌ جهان را روشن می‌دارند، می‌فروزند، می‌فزایند، می‌نوازند، می‌نویسند، می‌کاهند و امید می‌بخشند، هماره با مایند از جنس داغ‌های کهنه ما، می‌آیند که بمانند، می‌مانند و نمی‌میرند.

متنی کهن نبود که در آن ذکری از نیشابور به میان آمده باشد و او اطلاعی از آن نداشته باشد

مجید نصرآبادی از نویسندگان نیشابوری نیز در رابطه با شخصیت استاد نظریان در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: قدرت قلم و بیان استاد نظریان، سنجیده و دقیق بود به طوری که کمتر می‌نوشت، اما نثر و بیان‌اش حشو و زوائدی نداشت، کلمات را به دقت به کار می‌گرفت و نوشته‌هایش پر مغز و تفکربرانگیز بود.

نصرآبادی اظهار کرد: استاد حسن نظریان در سال ۱۳۷۸ یکی از اعضاء موسس “انجمن نثر” بود که به همراه تنی چند از نویسندگان نیشابوری در شکل‌گیری این انجمن نقش مهمی داشت.

وی خاطرنشان کرد: استاد تاریخ چند هزار ساله‌ نیشابور را با دقت رصد کرده بود و متنی کهن نبود که در آن ذکری از نیشابور به میان آمده باشد و او اطلاعی از آن نداشته باشد. تمرکز تحقیقاتش بر تاریخ ادیان باعث شده بود که در این زمینه صاحب نظر باشد. او برخی از شخصیت‌ها و جریانات دینی را در نیشابور کهن، با استناد به متون کلاسیک استخراج کرده بود که در شناسایی و معرفی آن‌ها به عالم علوم تاریخی نقش مهمی داشت. افسوس که حمایت‌های لازم و کافی صورت نگرفت تا طرح “فرهنگنامه‌ نیشابور” سرانجامی یابد.

عشق به نیشابور و فرهنگ و تاریخ این سرزمین، در تمام وجودش رخنه کرده بود

اما در ادامه به چند اظهار نظر درباره این پژوهشگر می‌پردازیم؛ رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیشابور در معرفی برخی از اقدامات فرهنگی نظریان گفته‌ است: ایشان از طراحان اصلی روزهای ملی عطار و خیام و ثبت سالروز ورود امام رضا(ع) به نیشابور در تقویم بودند، همچنین مرحوم نظریان از طرف سازمان جهانی یونسکو، عضو کمیته علمی کنگره جهانی خیام بود و طی سالیان متمادی برگزاری روزهای ملی عطار و خیام به عنوان مسئولیت هیات علمی و دعوت از چهره‌های علمی فعالیت کرد. استاد نظریان در حوزه رسانه نیز فعالیت‌هایی داشت از جمله، هیات موسس نشریه صبح نیشابور، اولین نشریه محلی استان خراسان رضوی بود همچنین راه‌اندازی مجله بینالود به عنوان نخستین مجله فرهنگی و ادبی در نیشابور به اتفاق اهالی فرهنگ از دیگر فعالیت‌های رسانه‌ای او یاد شده‌است. تألیف کتاب فرهنگ جغرافیای تاریخی نیشابور، برگزاری سلسله برنامه‌های فرهنگی و هنری هفت شهر عشق و هفت شب شعر، چاپ مقالات متعدد در خصوص نیشابور در مطبوعات و مصاحبه‌های مفصل درباره تاریخ و فرهنگ نیشابور تنها گوشه‌ای از فعالیت‌های این پژوهشگر و مورخ نیشابوری است.

او که عشق و علاقه‌ وافرش به نیشابور و فرهنگ و تاریخ این سرزمین، در تمام وجودش رخنه کرده بود، چهره‌ای آرام و متواضع داشت اما وقتی که درباره‌ نیشابور صحبت می‌کرد چنان با صلابت و قاطعیت سخن می‌گفت که هر مستمعی را مشتاقانه به گوش سپردن فرا می‌خواند.

نظریان از نگاه دیگران

در نقش و اهمیت این شخصیت در زنده نگه‌داشتن تاریخ و فرهنگ نیشابور، همین بس که بسیاری از فرهنگ‌ دوستان و پژوهشگران نیشابوری درگذشت وی را ضایعه‌ای بزرگ برای جامعه فرهنگی و هنری شهر نیشابور دانسته‌اند و در فراقش یادداشت‌های زیادی منتشر شد.

نظیر استاد نظریان را نیشابور کم به خود دیده‌ است

حسین ثنایی‌نژاد استاد دانشگاه فردوسی مشهد، در متنی که در فضای مجازی، در سوگ حسن نظریان منتشر کرده‌؛ نوشته‌ است: دوست داشتنی، آرام و با وقار بود، سینه‌اش مالامال از عشق به نیشابور بود و فرهنگ ایران زمین و حافظه‌ای بس قوی و سرشار داشت از تاریخ و فرهنگ این دیار. حسن نظریان معلمی بود برجسته و استادی وارسته. در کلامش مهر جاری بود و در رفتارش ادب و احترام. نظیر استاد نظریان را نیشابور کم به خود دیده‌ است. انسان فرهیخته‌ای که دل در گرو فرهنگ داشت و اندیشه بر مدار دانش و بینش.

هر بار که می‌دیدمش از نشستن در شعاع کلامش لذت می‌بردم و از شنیدن دانسته‌هایش بهره‌مند می‌شدم. دغدغه‌مند بود و برای شهر و دیارش دلسوز. هر جا و هر وقت که کسی می‌باید باشد تا از نیشابور بگوید و از تاریخ و فرهنگ و گویش و آداب و رسومش، جز او کسی یافت نمی‌شد و جز او کسی چنان عاشقانه در این باره سخن نمی‌راند.

این استاد دانشگاه در ادامه نوشته‌ است: استاد نظریان در کنار کتاب‌هایش مرد ورزش و طبیعت هم بود. بارها در مسیر کوهنوردی‌هایم دیده بودمش که همراه گروهی از همنوردانش به کوهنوردی مشغول بودند.

حسن نظریان نمونه‌ای بارز از اساتیدی بود که از سر عشق و علاقه پژوهش می‌کردند و نه به عنوان شغل و نه برای رتبه و ارتقاء شغلی و نتیجه پژوهش او نیز مستقیم وارد عرصه جامعه می‌شد، بی‌واسطه و به واسطه حضور فعال و اندیشمندانه خودش.

تعدادی از مسئولان حوزه فرهنگی کشور نیز در واکنش به درگذشت استاد نظریان پیام‌هایی صادر کردند

سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیام تسلیتی که منتشر کرد، گفته‌ است: خبر درگذشت پژوهشگر، مورخ و پیشکسوت مطبوعات نیشابور مرحوم حسن نظریان موجب تأسف شد.

همچنین سرپرست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در پیامی که به مناسبت درگذشت زنده‌یاد نظریان منتشر کرده‌، گفته‌ است: استاد مرحوم حسن نظریان، یکی از معدود پژوهشگران و اندیشمندانی بود که با ترکیب اخلاق و عمل، سال‌های طولانی در مراکز فرهنگی، آموزشی، دانشگاهی و حوزوی شهرستان نیشابور، همت و تلاش بی‌دریغ برای معرفی مفاخر ‌و پاسداشت فرهنگ و تمدن نیشابور داشت و تا آخرین روزهای حیات در این راه همت گماشت.

البته تعداد یادداشت‌ها و تسلیت‌ها و یادنامه‌ها بسیار بود، اما آنچه از آنها برمی‌آمد همه و همه گواه این بود که حسن نظریان شخصیتی دغدغه‌مند و در عین حال فروتن و متواضع بود به طوری که رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی نیشابور بیان کرده که «بارها خواستیم برای ارج نهادن به شخصیت ایشان مراسم بزرگداشت برگزار کنیم اما خود استاد راضی به این کار نبودند.»

حسن نظریان اواخر هفته گذشته پنجشنبه ۱۷ تیر ماه پس از تحمل یک دوره بیماری در سن ۸۱ سالگی درگذشت.

گفتنی است بنا بر بیانیه‌ای که از سوی خانواده مرحوم نظریان منتشر شده‌ است آیین خاکسپاری او با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی یکشنبه ۲۰ تیر ماه ساعت ۱۸ در آرام‌جای مشاهیر نیشابور در جوار نام‌آوران دانش و ایمان عطار و خیام برگزار خواهد شد.

انتهای پیام

منبع:ایسنا